نهادینه شدن اقتصاد مقاومتی با بهره مندی از منابع و محصولات مناطق جغرافیایی ایران

قسمت دوم

دریانیوز// جوانان تحصیل کرده – منابع انسانی
بر اساس سرشماری، کل جمعیت ایران در سال منتهی به اسفند ۹۶، ۷۹٫۹۳ میلیون نفر بوده که از این تعداد ۴۰٫۵ و ۳۹٫۴۳ میلیون نفر زن و مرد، ۷۴٫۱ درصد و ۲۵٫۹ درصد شهرنشین و روستایی هستند که رشد جمعیت روند نزولی داشته است. از ۲٫۴۶ درصد طی سال های ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۱ به ۱٫۲۴ درصد در سال ۲۰۱۶ رسیده است.این می تواند یک امتیاز برای هر کشوری برای داشتن جمعیت جوان باشد.

بر اساس سرشماری منتهی به مارس ۲۰۱۷، میانگین سنی ۳۱٫۱ سال است که بیش از ۲۵٫۱ درصد از جمعیت بین ۱۵ تا ۲۹ سال سن دارند. جمعیت در سن کار که بین ۵ تا ۶۴ سال متغیر است، از ۵۲ درصد در سال ۱۹۸۶ به ۷۰ درصد در سال ۲۰۱۶ از کل جمعیت رسیده است که «فرصت جمعیتی» را فراهم می کند.نرخ باسوادی ۸۷٫۶ درصد است. بیش از ۱۱ میلیون نفر دارای مدرک دانشگاهی هستند که به طور میانگین سالانه بیش از ۴ میلیون دانشجو در دانشگاه ها ثبت نام می کنند.

بخش عمده ای از جمعیت جوان در مقایسه با سایر کشورها تحصیل کرده و نیروی کار بیشتری دارند. در حال حاضر ایران با بیش از ۲۵۰۰ دانشگاه فعال و مؤسسه مرتبط، یکی از کشورهای برتر جهان در تحصیلات تکمیلی دوره متوسطه در دانشگاه است. تعداد دانش آموزان در سال تحصیلی ۹۵-۹۴ بالغ بر ۴٫۳ میلیون نفر بوده که ۴۶٫۱ درصد و ۵۳٫۹ درصد آن ها مرد هستند.

بازار داخلی و منطقه ای وسیع

بازار داخلی وسیع ایران با ۸۰ میلیون جمعیت در رتبه هفدهم جهان قرار دارد که پس از مصر دومین کشور خاورمیانه است. خانوارهای بزرگ طبقه متوسط وجود دارند که برابری توزیع درآمد، مخارج خالص سالانه و الگوهای مصرف در حال تغییر هستند و به دلیل نبود زیرساخت های کافی برای توسعه صنعتی در کشورهای همسایه ایران، این کشور می تواند سهم عمده واردات کالاهای مورد نیاز خود را در اختیار داشته باشد. نزدیکی به کشورهایی مانند ارمنستان، ترکمنستان و آذربایجان، ظرفیت منحصر به فردی را برای ورود به بازار ۳۰۰ میلیونی آسیای مرکزی باز کرده است.

علاوه بر این، ایران به عنوان یک زنجیره ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب برای ترانزیت کالا، سوآپ (سوآپ نفت) و اتصال به شبکه های بین المللی انتقال برق نقش کلیدی ایفا می کند.دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر دسترسی ساحلی را برای ایران فراهم کرده‌اند.

ایران در ترانزیت موقعیت ممتازی دارد و از شمال و شرق به کشورهای اوراسیا و آسیای مرکزی و از غرب به ترکیه با استفاده از بخشی از جاده ابریشم متصل است. موقعیت جغرافیایی بر روی چهارراه فرا اقیانوس اطلس، کشور را به قطبی در کریدور شمال-جنوب و شرق-غرب تبدیل کرده است. ایران در مرکز جغرافیایی کشورهای شماره اکو قرار دارد. بنابراین، این فرصتی است برای ایفای نقش اصلی در برقراری روابط تجاری و اقتصادی بین اعضا. کالاهای چین، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان برای رسیدن به کشورهای عربی مانند عمان، قطر، عربستان سعودی، کویت و عراق باید از ایران عبور کنند. دریای سیاه و دریای مدیترانه، اتحادیه اروپا، کشورهای اوراسیا و قاره اقیانوسیه از طریق ترکیه، آذربایجان و گرجستان به ایران متصل می‌شوند که در بین سه اتحادیه بین‌المللی، موقعیت مناسبی ایجاد می‌کند.

مناطق ویژه و آزاد تجاری

جزیره کیش با ۹۱۵۰ هکتار وسعت یکی از زیباترین جزایر خلیج فارس است که در ۱۸ کیلومتری جنوب ایران قرار دارد. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، کل جمعیت کیش ۳۹۸۵۳ نفر است. ۳۲۲ واحد صنعتی و تولیدی همزمان در منطقه و حدود ۴۰۰۰ واحد تجاری در زمینه های مختلف بازرگانی، بازرگانی، گردشگری و خدمات فعال هستند. فرودگاه بین‌المللی کیش یکی از فعال‌ترین فرودگاه‌های کشور است و از نظر حجم عملیات سبک در رتبه چهارم قرار دارد و منطقه آزاد را به اکثر مراکز استان‌های ایران و برخی از فرودگاه‌های بین‌المللی منطقه از جمله دبی، مسقط و استانبول متصل می‌کند. .

در حال حاضر به دلیل زیرساخت های مناسب به مقصد اصلی گردشگری، تجارت و صنایع فراساحلی در منطقه تبدیل شده است.قشم به عنوان بزرگترین جزیره خلیج فارس با ۱۵۰۰ کیلومتر مربع وسعت در جنوب ایران قرار دارد. این جزیره در تنگه هرمز قرار دارد و از موقعیت ژئواستراتژیک مهمی بین خلیج فارس و اقیانوس هند برخوردار است. ایجاد منطقه آزاد قشم در تاریخ ۲۷/۰۱/۹۱ با تصویب هیات وزیران مجاز شد. موقعیت استراتژیک این منطقه در خلیج فارس، ارتباط آن با سلطنت عمان و ظرفیت های صنایع دریایی در کنار عوامل دیگر، این جزیره را برای سرمایه گذاران جذاب کرده است.

با وجود اینکه جزیره کیش در جنوب ایران از سال ۱۳۵۹ از حقوق گمرکی واردات کالاهای مصرفی مجاز معاف شده بود و جزایر معاف از مالیات محسوب می شد، اولین اقدام قانونی برای ایجاد مناطق آزاد به شکل فعلی در قالب اولین قانون اقتصادی انجام شد. طرح توسعه اجتماعی و فرهنگی مجلس شورای اسلامی با رعایت تبصره ۱۹ قانون به دولت اجازه داد در سه منطقه مرزی مناطق ویژه اقتصادی ایجاد کند و بدین ترتیب گام اول قانونگذاری در مناطق آزاد تشکیل شد.

همچنین بر اساس تبصره ۲۰ قانون، سازمان دریانوردی موظف است برای حمایت از تولید، گمرک و بندر نسبت به ایجاد مناطق حفاظت شده در ورودی یا گمرکات داخلی برای نگهداری مواد اولیه، مواد غذایی و کالاهای تولیدی که بدون دستور پرداخت وارد می شود، ظرف مدت شش ماه اقدام کند. ماه از تاریخ تصویب این قانون. بر اساس تبصره ۱۹، در تاریخ ۰۳/۱۰/۱۳۶۹ هیئت وزیران جزیره قشم را به عنوان منطقه ویژه اقتصادی منصوب کرد. متعاقباً در تاریخ ۰۵/۰۸/۹۱ منطقه ساحل شرقی خلیج چابهار از سوی هیات وزیران به عنوان منطقه آزاد اعلام شد.

در تاریخ ۲۸/۸/۹۳ با تصویب قانون اداره مناطق ویژه اقتصادی، قانون مناطق آزاد به عنوان رژیم حقوقی فعالیت آنها شناخته شد. بر اساس این قانون موارد زیر به عنوان اهداف اساسی مناطق آزاد تعیین شد: تسریع توسعه زیرساختی پیشرفت اقتصادی افزایش سرمایه گذاری افزایش درآمد عمومی ایجاد اشتغال مولد تنظیم بازار کالا و کار حضور فعال در بازارهای منطقه ای و جهانی • تولید و صادرات کالاهای صنعتی و فرآوری شده • ارائه خدمات عمومی مطلوب در اواخر سال ۱۳۷۹ بر اساس دو مصوبه جداگانه مجلس شورای اسلامی، اروند، ارس، انزلی و ماکو به سه منطقه آزاد سابق اضافه شدند. تعداد مناطق آزاد ایران به هفت منطقه افزایش یافت.

تحریم‌های اقتصادی علیه ایران

یکی از مهم‌ترین عواملی که بر اقتصاد ایران تأثیر زیادی گذاشته است، سیاست سیاسی این کشور در منطقه، سیستم دفاعی نظامی و برنامه هسته‌ای است. پیامدهای این سیاست‌ها منجر به تحریم‌های اقتصادی زیادی علیه ایران از سال ۱۹۷۹ شده است که به وضوح می‌توان آن را در میزان سرمایه‌گذاری این کشور علیرغم ظرفیت عظیم خود مشاهده کرد. درباره تحریم ها دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. در حالی که برخی معتقدند این امر منجر به چالش هایی مانند بیکاری، تورم، کاهش ارزش
پول ایران و کاهش سرمایه گذاری مستقیم خارجی می شود، اما در داخل دولت جناح هایی وجود دارند که فکر می کنند این امر به بخش های داخلی کمک می کند تا با تمرکز بر شایستگی های خود بدون اتکا به بیگانگان خود را تقویت کنند.

اما آمارها نشان می‌دهد که تحریم‌ها به دلیل مجازات شدید آمریکا برای شرکت‌هایی که مایل به تجارت با ایران هستند، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران را کاهش داده است. قدرت اقتصادی آمریکا و حجم عظیم تجارت این کشور با سایر نقاط جهان باعث شده است که بیشتر کشورها و شرکت ها به جای ایران به تجارت با آمریکا بپردازند.

نقش نهادینه‌سازی در تحقق اقتصاد مقاومتی با تاکید بر استان هرمزگان

این بخش به بررسی نقش نهادینه‌سازی صحیح و قوی در تحقق اقتصاد مقاومتی در ایران می‌پردازد. اهمیت ایجاد ساختارهای نهادی قوی و پایدار برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و ارایه راهکارهای مناسب در این زمینه مورد بحث قرار می‌گیرد. اثرات مثبت انعطاف‌پذیری و بهره‌گیری از منابع محلی بر رشد اقتصادی کشور می‌پردازد. اهمیت توسعه منابع داخلی، افزایش تولید محلی، اشتغالزایی و افزایش رفاه اجتماعی از جمله موضوعاتی است که در این اعلام شعار سال در فرمایشات ابتدای سال ۱۴۰۲ مقام معظم رهبری نشان دهنده اولویت دار شدن آن به جهت ملاحظاتی خاص در مقطع کنونی کشور است.

این شعار دلالت بر دو مطالبه سلبی و ایجابی دارد و مهار تورم به عنوان شرط لازم رشد تولید، به درستی مقدم بر آن شده است بالطبع در یک شرایط تورمی به ویژه تورم های بالا امکان برنامه ریزی برای راه اندازی و توسعه بنگاه های تولیدی وجود داشته و سرمایه گذاری رغبتی به ورود در عرصه تولید نخواهند داشت. بدیهی است اگر همزمان بسترهای و زمینه های جذاب سرمایه گذاری که بدون دردسرهای راه اندازی کسب و کار جدید، بازدهی بیشتری را ایجاد می کنند در کشور وجود داشته باشد، ناگزیر انحراف سرمایه به بخش های غیر مولد سود گرایی و واسطه گری به وجود آمده و این انحراف به نوبه خود آسیب های بیشتری به اقتصاد کشور وارد خواهد ساخت.

بررسی ها نشان می دهد که عامل اصلی تورم در ایران ساختاری است. گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت باعث تقاضا برای محصولات غذایی و تجاری شده است.وجود محدودیت های بسیاری در دو بخش کشاورزی و صنعت سبب شده که تولید نتواند پاسخگوی این مازاد تقاضا باشد و در نتیجه قیمت نسبی آن ها افزایش یافته است در مرحله بعد افزایش قیمت به بخش های دیگر نیز سرایت کرده است.

از طرفی افزایش درآمدهای نفتی و گسترش نقدینگی در اثر افزایش شبکه بانکی و تسهیلات بانکی روند افزایش قیمت ها را تشدید کرد در سال های بعد از انقلاب نیز ایجاد وضعیت خاص سیاسی و اقتصادی و اجرای برخی سیاست های اقتصادی از طرف دولت های وقت بحران را پیچیده تر کرد. در قسمت پایانی با ارائه الگوهایی اسلامی در زمینه های فرهنگ، کار، تولید (در دو بخش صنعت و کشاورزی) تعاون و سیاست های دولت (سیاست های مالیاتی، پولی و هزینه ها) راهکارهایی در جهت ایجاد تحول در بخش تولید و عرضه به منظور مهار تورم در اقتصاد ایران پیشنهاد شده است.

بستر ها و قابلیت های اجرایی اقتصاد مقاومتی در استان هرمزگان به عنوان یکی از دروازه های مهم اقتصادی کشور ایران موقعیت خاص خلیج فارس و دریای عمان استفاده هرمزگان به دلیل نزدیکی به راه های آبی خلیج فارس و دریای عمان از جوانب گوناگون دارای اهمیت ویژه آبی می باشد که به رئوس آن در ذیل اشاره می گردد:
الف) موقعیت جغرافیایی و شاهراه های ارتباطی
خلیج فارس و دریای عمان محور ارتباط بین اروپا، آفریقا و آسیای جنوبی و جنوب شرقی هستند و از نظر ژئوپیلینگ و استراتژیک در منطقه خاورمیانه به عنوان مهمترین مراکز ارتباط بین سه قاره محسوب می شوند که دریاهای مدیترانه ،سرخ،اقیانوس هند، آرام، و اطلس را به هم می پیوندد.
ب)اهمیت تاریخی و نقش فرهنگی
در مکتوب تاریخی اشاره گردیده از قرون و اعصار کهن محور و مرکز تمدن های بزرگ بوده است علاوه بر آن حوزه خلیج فارس کانون ظهور و پخش دین مبین اسلام بوده و از این منطقه اندیشه و تراوشات اسلامی به غرب و شرق منتشر شده است.
ج)وجود دخایر عظیم مواد آلی و مواد کانی و تولید و فراوری آنها
منطقه خلیج فارس از لحاظ ثروت های طبیعی شامل ذخایر عظیم مواد آلی ( نفت و گاز) مواد کانی یا معادنی مانند خاک سرخ در جزیره هرمز که یکی از معادن بسیار مهم دنیا به شمار می رود وجود ذخایر عظیم نفت،این منطقه را نقطه عطفی برای فعالیت های دنیا تبدیل کرده است.
د)اهمیت وابستگی حیات اقتصادی ایران و دیگر کشور های منطقه خلیج فارس و دریای عمان
صادرات و واردات بسیاری از کالا های اساسی و مورد نیاز کشور ها را به واسطه تنگه هرمز از دریای عمان به خلیج فارس صورت می گیرد که از دیر زمان این شاهراه ها و تنگه باعث افزایش رونق اقتصادی و تجاری استان هرمزگان شده است.