روش تربیتی والدین، تضمین کننده سلامت روان کودکان

دریانیوز// دوران کودکی نشان از رسیدن به نقاط عطف رشدی و عاطفی، و یادگیری مهارت‌های اجتماعی سالم و نحوه‌ کنار آمدن با مشکلات است. کودکان دارای سلامت روانی، کیفیت زندگی مثبتی دارند و می‌توانند عملکرد خوبی در خانه، مدرسه و جامعه داشته باشند. اختلالات روانی در میان کودکان به عنوان تغییرات جدی در روش‌ یادگیری، رفتار یا کنترل احساسات که موجب بروز پریشانی و مشکلات روزانه می‌شود، توصیف شده است. بسیاری از کودکان گهگاه ترس و نگرانی را تجربه می‌کنند یا رفتارهای مخرب دارند. اگر علائم جدی و مداوم باشد و در فعالیت‌های مدرسه، خانه یا بازی تداخل ایجاد کند، ممکن است مبتلا به اختلال روانی، یعنی اختلالی که مربوط به سلامت روان است تشخیص داده شود.سلامت روان تنها نبود یک اختلال روانی نیست. کودکانی که اختلال روانی ندارند ممکن است از این نظر ‌که تا چه اندازه خوب عمل می‌کنند با هم متفاوت باشند و کودکانی که مبتلا به اختلال روانی مشترکی تشخیص داده شده‌اند ممکن است از نظر قدرت و ضعف در میزان رشد و نحوه مواجهه با مشکل و در کیفیت زندگی‌شان با هم متفاوت باشند .
از این رو برای بررسی دقیقی تر این موضوع با کبری یادگاری، روانشناس کودک و نوجوان به گفتگو نشستیم. یادگاری می گوید: اساساً سلامت روان بر شيوه انديشدن، احساس و عملكرد افراد تأثير بسزايي مي گذارد که والدين نقش مهمي در سلامت روان كودكان خود دارند و با ايجاد محيطي امن در خانه سلامت روان كودك خود را ارتقا می بخشند. والدين بايد اطلاعاتي در زمينه هاي رشد و مشكلات سلامت كودكان خود در هر مرحله اي از رشد كسب نمایند.

سلامت روان كودك به چه معناست ؟
در این باره تعاريف جامع و زیادی عنوان شده كه مهمترين و كامل ترين تعريف به معناي دستيابي به لحظه هاي تأثيرگذار رشدي و عاطفي و يادگيري مهارت هاي دهگانه و آموزش به موقع مهارت هاي اجتماعي سالم، آموزش حل مسئله در زمان روبرو شدن با مشكلات است.نشانه بارز كودكان با سلامت رواني بالا، كيفيت زندگي بالایي دارند و همچنين عملكرد درست و صحيح در محيط هاي خانه ،مدرسه و جامعه دارند.

اختلالات رواني شايع در دوران كودكي چيست؟
از اختلالات شايع در كودكان عقب ماندگي، افسردگي، اضطراب، اختلال كمبود توجه و بيش فعالي ADHD و اختلال رفتاري را می توان نام برد.عقب ماندگی: یعنی اینکه هوش آنها کمتر از حد طبیعی باشد یا دچار علائم عقب ماندگی ذهنی یا جسمی شدید متوسط یا خفیف باشند.افسردگي: شایع ترین مشکل در جهان است که در سنین مختلف مشاهده می شود.احساس غم،كاهش علاقه یا لذت به موضوعاتي كه قبلا مورد توجه و علاقه كودك بود، اختلال در خواب و خوراك،كاهش انرژي،كنديِ رواني حركتي،كاهش تمركز، بي قرار بودن، احساس گناه و…. .اختلال بيش فعالي و كمبود توجه: آمارها نشان داده كه ١٠درصد از كودكان با اين مشكل مواجه هستند .علائم بیش فعالی :بي توجه و رها كردن کارها، بي دقتی در گوش دادن، مرتب نبودن و شلختگي، انجام ندادن تكاليف مدرسه ، فراموش كاري، صبور نبودن، دائم در حركت بودن و آرام و قرار نداشتن را می توان از علائم بیش فعالی در کودکان نام برد.

علايم اختلالات رواني دوران كودكي چيست ؟
والدين بايد به حركات كودكانشان توجه كنند. ممكن است كودكان نتوانند به خوبي شرح حال خود را توضيح دهند و يا خيلي از كودكان شناخت كاملي از احساسات و هيجانات ندارند، پس لازم است والدين به حالت ها و رفتارها و گفتار كودكان دقت كنند.علائمي چون کاهش وزن، مشكل در خوابيدن،كاهش اشتها، سر درد و معده درد مكرر، مشكل در تمركز، صحبت در مورد مرگ يا خودكشي، اجتناب از اجتماع و كم شدن ارتباطات، تغييرات در خلق وخو، تمايل نداشتن برای رفتن به مدرسه يا ديگر مراكز علمي،آسيب زدن به خود يا ديگران و … .نكته حائز اهميت اين كه اگر كودك شما از كلماتي مانند اي كاش منِ نبودم، چرا من بدنيا آمدم؟ استفاده کرد و یا حتی احساس ناامني و نااميدي نسبت به آينده داشت و دائما سرشار از افكار منفي بود، حتما به يك پزشك مراجعه نماييد.

تاثير اختلالات رواني در كودكان چيست؟
اختلالاتي چون اختلالات خلقي، اضطراب، وسواس اجباري، اختلال كمبود توجه و بيش فعالي(ADHD)،اوتيسم، هركدام از اين اختلالات مشكلاتي در کودکان به وجود مي آورد.احساسات افراطي: احساس ترس بدون علت و يا مضطرب شدن مانع از فعالیت های عادی روزانه کودک می شود و يا اختلالات خلقي باعث مي شود كودك دائما ناراحت و غمگين، بهانه گير و كسل باشد و خلق كودك نامتعادل گردد.اگرفرزند اختلال كمبود توجه داشته باشد، کاهش یادگیری و عدم تمركز در كودك ايجاد مي كنند.وسواس اجباري: اين اختلال اول بصورت عملي تظاهر مي يابد وسواس، يك احساس است كه بصورت مداوم و بر خلاف ميل كودك روي مي دهد اين رفتار آگاهانه تكرار مي شود مثل حمام و شستشوي مداوم،چك كردن مداوم وسايل شخصي براي كاهش اضطراب.

آيا اختلالات رواني دوران كودكي قابل درمان است؟
شناسايي بيماري هاي رواني در كودكان براي والدين بسيار سخت است به خاطر همين موضوع عموماً درمان به موقع صورت نمي گيرد پس با كوجكترين علايم (بي حوصلگي، بي قراري، عدم تمركز، فقدان در ارتباط با اطرافيان، بد خلق شدن و پرخاشگري و مضطرب شدن)بايد به پزشك مراجعه نماييد. درمان به دو صورت انجام مي شود؛ یا رفتار درماني و یا دارو درماني كه به تشخيص پزشك بعد از آناليز كردن و ارزيابي كودك صورت مي گیرد. رفتار درماني براي كودكان در قالب بازي درماني صورت مي گيرد. به این طریق که به آنها آموزش مي دهند چگونه درباره افكار منفي و احساسات خود صحبت كنند؟ و چگونه پاسخ دهند؟و چگونه با آنها كنار بيايند. در این روش، رفتارهاي جديد و مهارت حل مسله و كنار آمدن با مشكلات را به آنها آموزش مي دهند. هنردرمانی، روشی برای بیان خلاق جهت حل مسائل یا چالش هایی است كه كودك با آنها درگير مي شو، در این روش درمانگر تلاش مي كند كه كودك با استفاده از هنر درماني به بینش شخصی و توسعه مهارت های مقابله ای جدید دست يابد. دارو درماني زماني انجام مي شود كه كودك افسرده يا مضطرب باشد و پزشك براي تثبيت خلق وخو دارو تجويز مي كند.

راه هاي پيشگيري از بروز اختلالات رواني در كودكي چيست ؟
هميشه پيشگيري بهتر از درمان است و والدين بايد علاج قبل از وقوع را درباره كودكانشان منظوردارند و شخصيت كودكان را پايه ريزي نماييد . والدين بايد احساسات و روحيات كودكان خود را بخوبي بشناسند چرا كه در تربيت فرزندان توجه به نيازها و مسايل روحي رواني اهميت دارد .والديني كه تنها به فكر فراهم كردن تغذيه و پوشاك باشند احترام و شخصيت به كودك را فراموش كنند، بدترين ضربه عاطفي را به كودكشان مي زنند و كودك دچار كمبود شخصيت مي شود و همين كمبود را بصورت لجبازي و نافرماني و مجادله ابراز مي كند خيلي مهم است كه كودكان ما دچار عقده ها و گره هاي رواني و رفتاري نباشند تا توانايي مكانسيم دفاعي بدني بيشتري پيدا كنند.اگر والدين به نيازهاي عاطفي و روحي كودكان پاسخ مثبت و به موقع بدهند، روح و روان کودکان هرگز دچار آسیبنخواهد شد. كودكان را نبايد در معرض خشونت افراد بزرگسال و جامعه قرار داد .آموزش مهارت‌های سازگاری و کنترل عاطفی به کودک از زمان خردسالی بايد انجام شود. تجربه نشان داده است که کودکان و نوجوانانی که یکی از والدین آن‌ها دچار اختلالات روانی هستند، مقاومت بیشتری نسبت به پیشگیری و بهبود دارند.پيشگيري به معنی آگاهي و شناخت والدين نسبت به هر مرحله و تحول كودك و انتظار درست و بجا از كودكان براساس توانمندي جسمي آنها می باشد.والدین باید به کودکان کنترل استرس و اضطراب، مشارکت و همکاری را آموزش دهند و همچنین خودآگاهی، توانمندی و شناخت توانایی و هوش هیجانی در کودکان را ارتقا دهند .

چه كودكاني دچار اختلالات رواني مي شوند ؟
پايه و اساس سلامت روان كودك بر مبناي محيطي كه در آن پرورش مي بايد شكل مي گيرد. سلامت روان در واقع همان تفكر درست و مناسب در زندگي شخصي و اجتماعي فرد مي باشد. سلامت روان نقش سازنده اي در سرنوشت كودك دارد اگر كودكي در خانواده پرتنش زندگي كند و خانواده كودك از بهداشت روان برخوردارنباشد. سلامت روان كودك را نيز به خطر مي اندازد. در اين خصوص به چند مورد اشاره مي كنم. نا امني هاي عاطفي خانواده: والديني كه خودشان دچار ناامني عاطفي شدند نمي توانند امنيت عاطفي را براي كودكان ايجاد كنند. كودكاني كه در محيطي پرتنش و استرس زا زندگي  مي كنند، دچار ترس و اضطراب شديد مي شوند.
آسیب زدن به رابطه فرزند با والدین : والديني كه روابط خوب و معقولي با همديگر ندارند و دائما با هم درگير ي و اختلاف دارند نمي توانند انتظار داشته باشند كه يك رابطه سالم با فرزندشان بر قرار كنند. بديهي است ديگر تمركزي بر روي روابط والدين و فرزند باقي نمي ماند. و در نهايت داشتن خانواده پرتنش مساوي است با اختلال رواني، استرس، اضطراب، و وسواس فكري در كودكان.در نتيجه ريشه بسياري از اختلالات رواني در الگو هاي رفتاري نامتعارف والدين است.

حرف آخر؟
والدين سالم تضمين و تثبيت كننده ي سلامت روان كودك هستند. والدين با الگوهاي رفتاري و سبك فرزند پروري نقش بسيار مهمي در بروز مشكلات رفتاري كودكان دارند. منِ والد تعيين مي كنم كه يك فرزند سالم و يا يك فرزند ناسالم داشته باشم. چطور فضاي خانه را آماده كنم تا اعضاي خانواده در امنيت عاطفي قرار گيرند. نوع روابط و گفتار من با همسر و فرزندانم به چه شيوه باشد تا شخصيت آنها حفظ شود چراكه فرزندان ما از طريق مشاهده كردن مي آموزند نه از صحبت و نصحيت كردن .آیا فرزند پروري من به سبك مقتدرانه، سهل گير، مستبدانه و یا طردكننده است؟!
آيا منِ والدين، به رفتارهاي نامطلوب فرزندم توجه مي كنم؟
آيا تا به حال به تله هاي نردبانی رفتاهای نامناسب کودک توجه نموده ام ؟
و يا آنها را شناسايي كردم و چه الگو براي برخورد با آن رفتار غلط تدبير نمودم؟
آيا من الگوي نامناسبي براي فرزند م هستم؟
تنبيه ها موجب مي شوند كه احساس خشم، اعتراض، ميل به انتقام، يا احساس گناه و بی ارزشی در كودک بيشترشود .
در نهايت با كاهش تنش ها و فشار هاي خانواده،آرامش و شادي را جایگزین نماییم و انتظاراتي كه از فرزندانمان داريم بر اساس توانايي جسمي و عقلي آنها باشد نه بيشتر كه منجر به مقايسه با همسالانش شود و نه كمتر كه فرصت يادگيري و پيشرفت را از آنها سلب نماييم.