بررسی آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در شهر بندرخمیر

رمضان در جنوب ایران دارای آداب و رسوم جالب توجهی می باشد. تطابق با اقلیم و حفاظت بدن از تشنگی مفرط در ماه مبارک رمضان از مباحث مهمی است که مردم بندرخمیر همانند بسیاری از مردم جنوب ایران برای آن راهکارهای متعددی داشتند. در گذشته در شهر بندرخمیر همانند اکنون وسایل برودتی نظیر کولر گازی، یخچال و فریزر نبود و از سوی دیگر با توجه به اهمیت حجاب در خانواده، زن ها مستور بودند. تصور چنین اوضاعی در حال حاضر هم سخت است که به چه صورت مردم بندرخمیر و مردم جنوب ایران در زمانی که ماه مبارک رمضان در فصل گرما واقع می شد، می توانستند در برابر تشنگی مقاومت کرده و روزه های خود را با تمام و کمال بگیرند. مضاف بر این که فصل تابستان روزها بسیار طولانی تر از فصل زمستان می باشد. در گذشته مردم بندرخمیر در فصول متعدد غذاهای متناسب با آن فصل را استفاده می کردند و در فصل تابستان تلاش می کردند تا با توجه به گرمای زیاد هوا غذاهای کم کالری و بیشتر لبنیاتی نظیر ماست و کشک که بدن را خنک می کرد، استفاده نمایند. معمولا اگر رمضان در فصل تابستان قرار  می گرفت، مردم بندرخمیر در بسیاری از موارد مگر به صورت اضطرار کارهای طاقت فرسا نظیر کارهای بنایی و ساختمانی را تعطیل می کردند. تلاش می نمودند تا سحر بیدار بمانند تا در طول روز بیشتر نیاز به استراحت داشته و بخوابند. از لباس های نازکتر و سفید رنگ جهت رسیدن باد به بدنشان استفاده می کردند. زنان نیز در منزل لباس های کتانی می پوشیدند تا گرما و عرق تاثیر زیادی بر آن ها نداشته باشد. بیشتر خانه های قدیمی بندرخمیر یک چاه در درون خود داشت و آب چاه در تابستان با توجه به گرم بودن هوا بسیار خنک بوده است و افرادی که گرما زده می شدند و یا گرما و تشنگی زیاد بر آن ها فشار می آورد با کشیدن آب از چاه و استحمام آب چاه یا ریختن آب بر سر و صورت خنک می شدند.

  هر خانه معمولا یک ساباط داشت که به عنوان دهلیز بوده و خود مکان ساباط و اتاق های اطراف را خنک می کرد. همین عامل باعث می شد که خانه ها حتی در فصل تابستان نیز اندکی خنکی داشته باشند. دیوار خانه ها بسیار قطور بود و سرما و خنکی را در خود نگه می داشت. نسیمی که از دریا به خشکی و از خشکی به دریا می وزید، باعث خنکی خانه ها نیز می شد. اما تش بادهای تابستان از یکسو و رطوبت بسیار زیاد هوا در ماه های تیر و مرداد امان را در بسیاری از موارد از روزه داران می گرفت. اما ایمان قلبی مردم بندرخمیر به پروردگارشان تحمل مردم را در برابر تشنگی و گرسنگی بیشتر می کرد و بر این اعتقاد بودند که ثواب ماه مبارک رمضان بسیار زیاد است و هر چه بنده خدا سختی بیشتری در ارتباط با تشنگی و گرسنگی تحمل کند، ثواب و اجر بیشتر نزد پروردگارش می برد.  آشپرخانه خانه های قدیمی که زنان بندرخمیری از نماز عصر به بعد برای تهیه افطاری در آن مشغول به کار می شدند، مانند آشپرخانه های کنونی داخل هال یا محوطه درونی اتاق نبود و این آشپرخانه ها با دریچه های موجود در دیوار آن خنک می شدند. در بسیاری از موارد ممکن بود سحری ها در فضای باز حیاط خانه تهیه گردد. اما به همان اندازه که رمضان و ایام روزه در تابستان برای مردم سخت بود، شب های رمضان مردم شاد بوده و با تجمعی که در منازل که دارای حیاط بزرگ بودند، صورت می گرفت، شور و نشاط خاصی در شب های رمضان به وجود می آمد. مردم هر شب ماه را نگاه می کردند و در مورد این که ماه به نیمه رسیده یا ده روز و بیست روز از ماه گذشته با همدیگر صحبت می کردند. بچه های کوچک هم در رمضان هم یار و یاور مادران روزه دارشان در آشپزخانه ها بودند. تعیین طعم غذا با کودکان کوچک بود و چون مادرانشان با توجه به روزه دار بودن نمی توانستند لب به غذا بزنند و طعم غذاها را تشخیص دهند از بچه ها در این کار استفاده می کردند. کودکان روزهای پرکاری در یک ساعت مانده به افطار داشتند و معمولا رسم بر این بود که افراد و خانواده های نزدیک شیرینی های متعدد درست کرده و به خانه های همسایه و اقوام هم می بردند و در زمان افطاری هر سفره ای چندین نوع شیرینی و دیگر اقلام خوراکی داشت و این اقلام خوراکی توسط همسایه ها آورده می شد. نزدیک های افطار کوچه های بندرخمیر پر از کودکانی بود که هر کدام یک سینی شیرینی در دست داشته و از منزل خود به منازل همسایه ها می بردند.

   بر سر سفره مساجد هر محله نیز توسط مردم همان محله غذاهای متنوع برای افطاری برده  می شد. اگر رهگذری روزه دار گذرش به مساجد بندرخمیر در زمان افطار می افتاد از سفره افطار مسجد استفاده می کرد. معمولا در مورد آشپزی خانم ها و سبک درست کردن شیرینی توسط خانم ها نیز در سر سفره های متعدد نظر داده می شد. درست کردن خوراک بیشتر و دادن به فقرا و ابن سبیل از عادات خانواده های بندرخمیری برای به دست آوردن ثواب بیشتر بوده است. معمولا زنان بندرخمیری در ماه رمضان روزهای پرکاری داشتند و درست کردن سحری و افطاری آن هم در نیمه شب و عصر از بهترین نوع تغذیه آن زمان، از جمله کارهای آن ها بود. معمولا افطاری در خانه ها زیاد درست می شد و وقتی بعد از نماز عشاء، اقوام نزدیک به خانه همدیگر می رفتند، از شیرینی هایی که برای افطاری درست می کردند، برای پذیرایی مهمانان استفاده می نمودند.    خانواده های متمول  ندرخمیری در ماه رمضان مخارج بیشتری می نمودند. شام و شیرینی هایی که بر سر مساجد شهر بندرخمیر برای استفاده رهگذران آورده می شد بیشتر از منازل ایشان بود. در گذشته رسم بر این بود که خیلی از افراد افطار از منازل خود برداشته و به مساجد برده و در آنجا افطار نموده و نماز جماعت را می خواندند و پس از صرف افطار و اقامه نماز جماعت به خانه خود بر می گشتند. معمولا افطاری که به مساجد توسط افراد برده می شد، بیش از افطار یک نفر بود و افراد دیگر هم می توانستند از این افطاری استفاده نمایند. معمولا افطاری را با خرما شروع می کردند و بعد از خوردن افطاری ساده و شکستن روزه نماز جماعت می خواندند. چون یک ساعت و نیم بعد از افطار می بایست نماز تراویح که بعد از نماز عشاء بود می خواندند، تلاش داشتند افطاری را ساده بخورند و بعد از نماز تراویح هم مقداری شرینی، نخود، سوپ، هریسه و سایر غذاهایی که برای افطاری درست می کردند، تناول می نمودند. شب های رمضان شب های بسیار خاطره انگیزی برای مردم بندرخمیر بود و دور همی ها در این شب ها بیشتر از سایر شب های ماه های دیگر بود در نوشتارهای بعدی تلاش می گردد، گوشه های دیگری از آداب و رسوم مردم بندرخمیر در ماه رمضان در فصول متعدد سال مورد واکاوی قرار گیرد و بسیاری از این آداب و رسوم که در حال حاضر برخی از آن ها اجرا نمی شود، به صورت مکتوب در آید.