دریانیوز// جامعه امروز با تناقضی عجیب روبرو است؛ از یک سو هزینه‌های ازدواج و تشکیل خانواده به شدت افزایش یافته و از سوی دیگر طلاق به پدیده‌ای کم‌هزینه و حتی گاه مایه مباهات تبدیل شده است.
این تناقض آشکار، نشان‌دهنده عمق بحرانی است که بنیان خانواده ایرانی را تهدید می‌کند. آمارهای نگران‌کننده طلاق، کاهش نرخ ازدواج و سقوط شاخص فرزندآوری همگی زنگ‌های خطری هستند که از فروپاشی تدریجی نهاد خانواده در کشور حکایت دارند. در این یادداشت به بررسی ریشه‌های اقتصادی و اجتماعی این بحران می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که چگونه مشکلات معیشتی، مسکن و هزینه‌های سرسام‌آور زندگی، خانواده ایرانی را به ورطه نابودی کشانده است.
* فصل اول: ازدواج؛ رویایی دور از دسترس
۱-۱. وام ازدواج: دریغ از یک ضامن
سیاست‌های حمایتی دولت برای تسهیل ازدواج جوانان در عمل با موانع جدی مواجه شده است. وام ازدواج که قرار بود کمکی به جوانان برای شروع زندگی مشترک باشد، خود به معضلی جدید تبدیل شده است. بسیاری از زوج‌های جوان به دلیل نداشتن ضامن معتبر – که معمولاً باید دارای درآمد ثابت و قابل قبول باشد – از دریافت این وام محروم می‌مانند. حتی برای آن دسته که موفق به دریافت وام می‌شوند، اقساط سنگین بازپرداخت به چالشی بزرگ تبدیل می‌شود. در نتیجه، بسیاری از زوج‌ها ناگزیر به فروش امتیاز وام خود می‌شوند و از مزایای آن محروم می‌مانند [مستند از مشاهدات میدانی].
۱-۲. هزینه‌های سرسام‌آور شروع زندگی
علاوه بر مشکل وام، هزینه‌های اولیه ازدواج شامل مهریه، مراسم عروسی، جهیزیه و تهیه مسکن به حدی افزایش یافته که بسیاری از جوانان را از فکر تشکیل خانواده منصرف کرده است. اگرچه وام‌هایی برای ازدواج در نظر گرفته شده، ولی همان‌طور که اشاره شد، دریافت آن نیاز به گذر از «هفت خوان رستم» دارد و در نهایت نیز با اقساطی همراه است که برای یک خانواده جوان با درآمد معمولی، پرداخت آن دشوار است.
*فصل دوم: طلاق؛ پدیده‌ای در حال عادی‌شدن
۲-۱. از جشن عروسی تا جشن طلاق
در سال‌های اخیر شاهد پدیده شوم «جشن طلاق» بوده‌ایم؛ مراسمی که به جای سوگواری برای پایان یک زندگی مشترک، به بهانه‌ای برای شادی تبدیل شده است. این نشان‌دهنده عمق بحران ارزش‌ها در جامعه است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد نرخ طلاق در ایران به شدت در حال افزایش است و بسیاری از این طلاق‌ها در سال‌های اولیه زندگی اتفاق می‌افتد.
۲-۲. دلایل اقتصادی طلاق
بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از طلاق‌ها ریشه در مشکلات اقتصادی دارد. اختلافات مالی بین زوجین، ناتوانی در تأمین هزینه‌های زندگی، بیکاری و فشارهای ناشی از اجاره‌بهای سنگین مسکن از مهم‌ترین عوامل طلاق محسوب می‌شوند. وقتی زندگی به جنگ روزمره برای بقا تبدیل می‌شود، عشق و علاقه به سرعت رنگ می‌بازد.
* فصل سوم: مسکن؛ حلقه مفقوده تشکیل خانواده
۳-۱. نهضت ملی مسکن؛ وعده‌ای که محقق نشد
طرح نهضت ملی مسکن که با وعده خانه‌دار کردن میلیون‌ها خانواده ایرانی آغاز شد، در عمل با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده است. در شهر بندرعباس نیز پروژه ۱۵ هزار واحدی مسکن ملی هنوز به سرانجام نرسیده و مردم در انتظار تحقق وعده‌ها مانده‌اند.
۳-۲. اجاره‌بها؛ بلعنده درآمد خانواده‌ها
در غیاب مسکن ارزان‌قیمت، بسیاری از خانواده‌ها ناگزیر به زندگی در خانه‌های اجاره‌ای هستند. اجاره‌بهای سنگین گاهی تا بیش از ۷۰ درصد درآمد خانواده را به خود اختصاص می‌دهد. این وضعیت فشار مضاعفی بر خانواده‌ها وارد می‌کند و آن‌ها را از پس‌انداز برای خرید مسکن یا حتی تأمین سایر هزینه‌های زندگی ناتوان می‌سازد .
* فصل چهارم: فرزندآوری؛ آرزویی دست‌نیافتنی
۴-۱. هزینه‌های پزشکی بارداری و زایمان
بارداری و زایمان در ایران به فرآیندی پرهزینه تبدیل شده است. هزینه‌های غربالگری، آزمایشات، سونوگرافی‌ها و زایمان به حدی افزایش یافته که بسیاری از خانواده‌ها از فکر داشتن فرزند منصرف می‌شوند. حتی پس از تولد، هزینه‌های نگهداری و درمان نوزاد و کودک فشار مضاعفی بر خانواده وارد می‌کند.
۴-۲. تغییر الگوی فرزندآوری به حیوان‌آوری
در یک پدیده عجیب اما قابل درک، بسیاری از زوج‌های جوان و خانواده ها نیز به جای فرزندآوری به نگهداری از حیوانات خانگی روی آورده‌اند.
* فصل پنجم: پیامدهای اجتماعی
۵-۱. تضعیف بنیان خانواده
همه این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا بنیان خانواده در کشور روزبه‌روز سست‌تر شود. خانواده که زمانی پایدارترین نهاد اجتماعی ایران بود، امروز به شدت آسیب‌پذیر شده است. این روند اگر ادامه یابد، می‌تواند به فروپاشی اجتماعی منجر شود.
۵-۲. کاهش نرخ رشد جمعیت
کاهش ازدواج و فرزندآوری در کنار افزایش طلاق، ایران را با بحران کاهش نرخ رشد جمعیت روبرو کرده است. این وضعیت در بلندمدت می‌تواند به پیری جمعیت و کاهش نیروی کار جوان بینجامد که تبعات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای خواهد داشت.
* فصل ششم: راهکارهای پیشنهادی
۶-۱. اصلاح طرح‌های حمایتی
طرح‌هایی مانند نهضت ملی مسکن نیاز به بازنگری اساسی دارند. دولت باید به جای وعده‌های غیرعملی، برنامه‌های واقع‌بینانه‌تری ارائه دهد و از همه مهم‌تر، به تعهدات خود عمل کند. تسهیل شرایط دریافت وام مسکن و ازدواج، کاهش نرخ بهره وام‌ها و حمایت واقعی از زوج‌های جوان می‌تواند گام‌های مؤثری در این زمینه باشد .
۶-۲. کنترل هزینه‌های پزشکی
دولت باید با تنظیم هزینه های خدمات پزشکی مربوط به بارداری و زایمان، این فرآیند را برای خانواده‌ها کم‌هزینه‌تر کند. بیمه‌های درمانی می‌توانند پوشش بهتری برای اینگونه هزینه‌ها ارائه دهند.
۶-۳. فرهنگ‌سازی برای کاهش هزینه‌های ازدواج
رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی باید برای ساده‌گرایی در مراسم ازدواج و کاهش هزینه‌های غیرضروری تلاش کنند. سنت‌های دست و پاگیر و هزینه‌بر باید جای خود را به الگوهای معقول‌تر بدهند.
خانواده در آستانه فروپاشی
وضعیت فعلی خانواده ایرانی بسیار نگران‌کننده است. از یک سو هزینه‌های تشکیل خانواده به حدی افزایش یافته که بسیاری از جوانان از ازدواج منصرف می‌شوند و از سوی دیگر زندگی مشترک به دلیل مشکلات معیشتی به آسانی به طلاق می‌انجامد.
در این میان، سیاست‌های حمایتی دولت نتوانسته است کارایی لازم را داشته باشد. اگر چاره‌ای برای این معضلات اندیشیده نشود، باید شاهد فروپاشی بیشتر نهاد خانواده و پیامدهای ویرانگر اجتماعی آن باشیم. نجات خانواده ایرانی نیازمند عزمی ملی و برنامه‌ریزی دقیق مبتنی بر واقعیت‌های اقتصادی است.
ثبت دیدگاه