آیین های محرم، محمل هنرهای بومی هرمزگان

دریانیوز// آیین‌های محرم یکی از گسترده‌ترین آیین‌ها در فرهنگ ایرانی است که به دلیل فراگیری و پیوند با فرهنگ ملی و محلی با نمادهای مختلفی بوجود آمده است و از طریق همین نمودها و نشانه‌ها می‌توان برخی از ویژگی‌های فرهنگی ملی و یا قومی را شناخت. از جمله این ویژگی‌ها شاخص‌ها و کارکردهای هنرهای بومی و آیینی است، آیین‌های محرم یکی از محمل‌ها برای بروز هنرهای بومی بوده است.

حوزه فرهنگی هرمزگان یکی از حوزه‌های فرهنگی است که آیین‌های محرم در آن تنوع و تکثر بسیاری دارد و هنرهای مختلفی در آیین‌های محرم ظهور و بروز دارند. مردم استان هرمزگان مدت ها پیش از فرا رسیدن ماه محرم خود را برای پاسداشت یاد عاشورا سازان بشریت آماده می کنند در این راستا اغلب مردم سیاه پوش می شوند. مغازه ها، بازار، مساجد، حسینیه ها و تکایا را با پارچه های مشکی می پوشانند. شهر یکپارچه غرق در ماتم و اندوه می شود و مردم استان هرمزگان مانند دیگر مسلمانان در این ماه به عزاداری می‌پردازنند و از مدت ها قبل خود و مساجد را آماده کرده است.آن چیزی که در استان هرمزگان عزاداری را متمایز می کند آیین های متفاوت که در تلفیق با فرهنگ های بومی ،همسایه و همچنین مهاجر رنگ و بویی متفاوت به خود گرفته است.آیین های پیشواز شامل: آیین های عزاداری ۱۰ روز اول محرم ،روز و شب تاسوعا و عاشورا و بعد از آن است.اینجا می توان از رسمی به نام رقص حجله نام برد که دارای ارزش های نمادین ،مردم شناسانه و صحنه ای فراوانی است. شاید به لحاظ اجرا ی آن و ارتباط برقرار کردن با مردم بومی بتوان آنرا منحصر به فرد دانست. یکی از آیین های کهنی که هر ساله اجرا می‌شود رقص تابوت و حجله است. در همه مناطق هرمزگان با تفاوت های کمی دیده می شود.از مرحله ساخت حجله و تابوت و غسل دادن آن ها تا آماده ساختن و حتی چه کسانی باید برای آماده سازی حضور داشته باشند، از کجا و چه زمانی به حرکت در آمده، نذوراتی که داده می شود، همه این موارد با آیین ها و شیوه خاصی انجام می شود که در مجالی دیگر به صورت کامل آن را معرفی می کنیم.

یکی دیگر از آیین های محرم درهرمزگان علم یا علم گردانی است. این مراسم با علم‌های دیگر استان ها متفاوت بوده ویک سمبل به حساب می آید. این نشانه همانند بسیاری از نمادها و آیین ها در هرمزگان با فرهنگ بومی تلفیق شده و رنگ و بویی خاص دارد.می توانیم از تنه علم بگوییم که چوب بلندی حدود سه متر. بعد از آن از رخت علم که پارچه های متعددی است با رنگ ها ی مختلف،قسمت بعدی سر علم است که به سر شده معروف است. سرشده دارای نقش های متعددی است. هر مسجد و حسینیه برای خود علم جداگانه ای دارد. مهم ترین بٌعد علم گردانی اعلام فرارسیدن محرم و شروع آیین های عزاداری می‌باشد. علم ها هر روز صبح از مساجد و تکایا بیرون آمده همراه با سینه زنی و نوحه‌خوانی به جمع آوری نذورات می پردازند. برخی از علم ها دارای احترام بیشتری هستند مانند علم جریده که در تعزیه ها از آن استفاده می شود و منصوب به حضرت عباس است. از دیگر علم ها می توان به ۱۲ علم منبر گپ (نام حسینیه است در مرکز شهر بندرعباس به معنای منبر بزرگ) نام برد که ۱۲ علم منصوب به ۱۲ امام در این منبروجود دارد. ۱۲ علم منبر گپ روزهای اول محرم برای غسل دادن به دریا برده و با آداب خاصی این مراسم را برگزار می‌کنند. در روزهای مختلف محرم افرادی که نذر این علم را دارند علم گردانان را به خانه های خود دعوت می کنند تا در خانه های آن ها به عزاداری بپردازند.

یکی دیگر از علم های معروف و شاخص استان ، علم شمشیری قشم می توان نام برد، علم شمشیری در روز خاصی از حسینیه بیرون آورده به روستایی اطراف قشم برده و با مراسم خاص وبا پای پیاده واز راه بیابان به شهر آوردهد می شود. در این روز از شهرهای مختلف برای عزاداری همراه این علم به قشم می روند و با شوری خاص برگزار می شود وعلم دیگری که می‌توان نام برد مراسم علم در روز ۵ محرم میناب است. شاید بتوان گفت پرشورترین مراسم علم در استان هرمزگان که معروفیت خاصی دارد.از تمام استان هرمزگان و استان های همجوار برای شرکت در این مراسم و ادای نذر خود به میناب می روند. این مراسم از صبح ۵ محرم شروع شده، علم در آب رودخانه غسل داده می شود، علم های دیگر به استقبال آمده و مراسم تا غروب ادامه پیدا می کند وبه عزاداری می پردازند در این روز نه تنها تمام مردم شهر میناب و بسیاری از شهرهای استان حتی از استان های دیگر هم برای همراهی و نذوراتی که دارند و عزاداری به میناب می روند. از دیگر مراسم ها می توان به نوحه خوانی ها و سینه زنی ها که هر شب در مساجد و تکایا برگزار می شود نام برد. عزاداری و سینه زنی هم به صورت نشسته و هم به صورت واحد که دایره وار گرداگرد هم ایستاده و با ضربه های پا و دست سینه می زنند نام برد. که به نوع سینه زنی واحد گفته می شود.
بیشتر نوحه هایی که در مراسم ها خوانده می شود به گویش محلی است.از آن جایی که بندرعباس یک شهر مهاجر پذیر است و تقریباً از تمام نقاط ایران در این شهرزندگی می کنند. در ماه های محرم برای خود تکایا‌ی جداگانه ای برپا می دارند.در این هیئت‌ها به شیوه و سبک خود عزاداری می کنند. این تنوع عزاداری با فرهنگ های مختلف هم باعث شده که در ماه محرم عزاداری با شور بیشتری در استان هرمزگان برگزار شود و هم گردشگران مذهبی از سایر نقاط ایران برای آشنایی با عزاداری و سوگواری به هرمزگان سفر کنند.